Elementy dzieła muzycznego

Opublikowano by krzysiekn

Elementy dzieła muzycznego – są to elementy porządkujące materiał dźwiękowy będący tworzywem dzieła muzycznego.

W poniższym artykule przybliżymy sobie wszystkie elementy dzieła muzycznego.

Melodyka

Melodyka – następstwo dźwięków o różnej wysokości uporządkowanych w czasie.

Wyróżniamy 4 rodzaje melodyki:

  1. Kantylenowa – Śpiewna. Dźwięki połączone są legato, między nimi występują niewielkie interwały.
  2. Recytatywna – Melodyka w której pojawia się dużo drobnych wartości rytmicznych. Dźwięki oparte są na tych samych lub podobnych wysokościach, opracowanie dla tekstu. Jest sylabiczna (1 sylaba przypada na jeden dźwięk). Najbardziej przypomina ludzką mowę.
  3. Figuracyjna – Melodyka typowa dla muzyki instrumentalnej, opiera się na drobnych wartościach rytmicznych i przebiegach gamowych lub pasażowych.
  4. Ornamentalna – Zawiera ozdobniki tj. tryle, mordenty, przednutki itp.

By sobie utrwalić tę wiedzę – wysłuchajmy kilku utworów.

Melodyka kantylenowa: Fryderyk Chopin – Nokturn Es-dur, op.9 no.2

Melodyka recytatywna: to może być śpiew kapłana w kościele.

Melodyka figuracyjna: Fryderyk Chopin – Etiuda C-dur op. 10 no. 1

Melodyka ornamentalna: Johann Sebastian Bach – Inwencja dwugłosowa h-moll nr 15:

Rytmika

Rytm – następstwo dźwięków w określonym czasie.

Metrum porządkuje rytm za pomocą regularnie powtarzających się akcentów.

Wyszczególnijmy sobie różne typy rytmiki:

  1. Swobodna – nie ma określonego metrum i wartości rytmicznych (np. Chorał Gregoriański)
  2. Ustalona – ma ustalone metrum, wartości rytmiczne, takty
    1. Zmienna – wartości rytmiczne się zmieniają nieregularnie
    2. Schematyczna – występują schematy rytmiczne
      1. Taneczna – schematy rytmiczne dla danego tańca (np. H. Wieniawski – Polonez A-dur [wykonawca Ricardo Odnoposoff – skrzypce, Cologne Radio Symphony Orchestra, źródło – imslp.org])
      2. Marszowa – schematy rytmiczne charakterystyczne dla marszu (np. Marsz weselny z suity F. Mendelssohn-Bartholdy’ego „Sen nocy letniej“)
      3. Motoryczna – polega na występowaniu drobnych wartości rytmicznych, które się powtarzają (np. S. Prokofiev – Toccata)

Omawiając rytmikę nie sposób wspomnieć o polirytmii i polimetrii oraz ostinato:

  • Polirytmia – polega na występowaniu różnych wartości rytmicznych w różnych partiach (głosach) wokalnych i instrumentalnych w jednym czasie np. triola ósemkowa i ósemki w jednym czasie
  • Polimetria polega na występowaniu w jednym utworze wiele rodzajów metrów.

Wyszczególnijmy sobie również rodzaje polimetrii:

Polimetria
Sukcesywna
Symultaniczna
Metrum zmienia się w kolejnych taktach utworu
W pionach (tj. w jednym czasie) występują różne metrum.
  • Ostinato – polega na tym, że w utworze występuje schemat rytmiczny lub rytmiczno-melodyczny, który się powtarza. Przykład M. Ravel – Bolero. (źródło – imslp.org)

Harmonia

Harmonika – porządkuje współbrzmienie i przebiegi dźwiękowe.

Typy harmoniki:

  1. Modalna – średniowiecze, renesans. Skala modalna:
    1. dorycka
    2. frygijska
    3. lidyjska
    4. miksolidyjska
  2. Funkcyjna – występowała w baroku, klasycyzmie, romantyzmie. Oparta na systemie tonalnym dur-moll.
  3. Sonorystyczna – (tzw. zerwanie z dur-moll) nie jest oparta na żadnej skali, nie liczą się w niej zasady porządkowania.

Agogika

Agogika – dotyczy tempa i jego zmian w utworze muzycznym.

Najpopularniejsze tempa:

  1. Wolne:
    1. grave
    2. largo
    3. lento
    4. largetto
  2. Umiarkowane
    1. andante
    2. andantino
    3. moderato
    4. allegretto
  3. Szybkie
    1. allegro
    2. presto
    3. vivo
    4. vivace

Nazewnictwo zmian tempa (najważniejsze, najczęściej używane zostały wyszczególnione):

  • accelerando – przyśpieszyć,
  • allargando – rozwlec,
  • animato – ożywić,
  • doppio movimento – dwa razy szybciej,
  • doppio più lento – dwa razy wolniej,
  • meno mosso – mniej ruchliwie,
  • morendo – zamierając,
  • pesante – ciężko,
  • piú mosso – bardziej ruchliwie,
  • poco a poco – coraz bardziej (np. poco a poco ritardando – coraz bardziej zwalniając),
  • poco un poco – trochę (np. poco un poco animato – trochę ożywiając),
  • rallentando (rall.) – stopniowo zwolnić,
  • ritardando (rit.) – spowolnić,
  • ritenuto (również rit.) – zwolnienie,
  • stringendo – pędzić, coraz gwałtowniej,
  • sostenuto – przedłużyć,
  • subito – nagle

powrót do poprzedniego tempa zaznacza się określeniami: a tempo, tempo I lub tempo primo.

Johann Nepomuk Maelzel w 1816 roku (XIX w.) wynalazł metronom – przyrząd służący do „wybijania” tempa.

Dynamika

Dynamika –  określa stopień natężenia dźwięku w utworze w danym czasie, który obejmuje.

Podstawowe nazwy dynamiczne:

  • piano -> cicho
  • forte -> głośno

Trzeba również uwzględnić przestrzeń na interpretację w utworze. Często piano nie oznacza cicho lecz miękko, delikatnie; forte zaś nie głośno lecz mocno. Przykładem może być utwór F. Chopina, Nokturn Es-Dur op.9 no. 2.

Oba odcienie (forte i piano) występują w kilku stopniach natężenia:

Nazwa włoska
Znaczenie
fff (fortissimo possibile)
możliwie najgłosniej
ff (fortissimo)
bardzo głośno
f (forte)
głośno
mf (mezzo forte)
dość głośno
mp (mezzo piano)
dość cicho
p (piano)
cicho
pp (pianissimo)
bardzo cicho
ppp (pianissimo possibile)
możliwie najciszej

Pomiędzy mf i mp występuje bardzo niewielka różnica. Wszystkie te oznaczenia są bardzo umowne i zależą od „perspektywy” i punktu odniesienia artysty (to artysta ustala co jest forte a co pianissimo).

Również można w utworach muzycznych spotkać się z określeniami:

Pf (pianoforte) – dosł. cicho i nagle głośno
Fp (fortepiano) – dosł. głośno i nagle cicho

Cały utwór może być skomponowany w tym samym odcieniu dynamicznym lub dynamika może być zmienna w czasie. Zmiany dynamiczne mogą być nagłe lub następować stopniowo.

Zmiany tempa zwykle oznacza się graficznie lub za pomocą nazw włoskich:

  • Crescendo – stopniowy wzrost dynamiki dźwięku
  • Diminuendo (lub decrescendo) – stopniowy spadek dynamiki dźwięku (przeciwieństwo crescendo)

Nagłe zmiany dynamiczne, często ograniczające się do jednej nuty, zaznaczane są akcentem, wyrażanym graficznie (znak <) lub słownie, np. sf (sforzato).

 – oznacza crescendo

 – oznacza diminuendo

Rodzaje zmian dynamicznych w utworze:

  1. Cieniowana – zmienia się w trakcie utworu. Ma charakter sinusoidalny (nie ma nagłych zmian).
    Przykład: M. Ravel – Zwierciadła
  2. Kontrastowa – występują częste, nagłe zmiany dynamiki.
    Przykład: L. van Beethoven – Sonata c-moll op.10 no.1.

Kolorystyka

Kolorystyka – określa barwę dźwięku. Jest to najmniej ścisła część elementów dzieła muzycznego.

Na kolorystykę wpływa

  • elementy dzieła muzycznego
  • rejestr gry/śpiewu
  • instrument (rodzaj instrumentu i jakość jego wykonania)
  • umiejętności i interpretacja artysty

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *