Forma sonatowa (allegro sonatowe)

Poniższy artykuł poświęcony jest formie sonatowej stanowiącej jedną z szczególnych i najbardziej rozpoznawalnych form epoki klasycyzmu w muzyce.

Na wstępie chciałbym zaznaczyć, że potoczna nazwa allegro sonatowe odnosi się do pierwszej części pewnego gatunku muzycznego – sonaty, która zwykle miała budowę formy sonatowej i charakteryzowała się szybkim tempem. Należałoby także rozróżnić te oba pojęcia. Allegro sonatowe jest formą sonatową ale forma sonatowa nie zawsze jest allegrem sonatowym. Zupełnie jak każdy kwadrat jest rombem, lecz nie każdy romb jest kwadratem.

Forma sonatowa powstała w epoce klasycyzmu. Z reguły stanowi pierwszą część takich gatunków muzycznych jak:

  • sonata
  • symfonia
  • koncert

Może występować również jako samodzielny utwór (np. uwertura koncertowa).

Istotą formy sonatowej jest dualizm tematyczny.

Budowa formy sonatowej

Na przestrzeni lat forma sonatowa wykształciła swoją budowę.

  1. Ekspozycja
    1. temat I w tonacji toniki
    2. łącznik
    3. temat II w tonacji dominanty
    4. epilog
  2. Przetworzenie – przetworzenie tematów za pomocą różnych środków muzycznych: modulacji, zmian rejestrów, rytmu, obsady, artykulacji.
  3. Repryza
    1. temat I w tonacji toniki
    2. łącznik
    3. temat II w tonacji toniki
    4. epilog

Owy dualizm tematyczny widzimy w powyższej budowie. Temat I oraz temat II muszą ze sobą kontrastować. Często nazywa się je kolejno męskim i żeńskim. Najprościej obrazuje to sonata Ludwiga van Beethovena op. 2 no. 1 f-moll:

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *